Kapel en kruisen
Door Harie Maassen (bewerkt door Winand Schmeitz).
De beschrijving van de devotie-uitingen in Broeksittard beginnen we bij het kapelletje bij het begin van dorp aan de Broeksittarderweg .
Kapel aan de Zeven Lindjes
toegewijd aan de H. Maagd Maria
Het kleine en eenvoudig gebouwde kapelletje is sierlijk gedecoreerd met een kruis op de gevel. Op deze plek heeft al eeuwenlang een kapelletje gestaan. De eerste vermeldingen van de kapel of Kleusken staan in de lijsten van wegen en voetpaden van 1550 en 1560.
Het huidige kapelletje is uit dankbaarheid voor de bevrijding van de Fransen omstreeks 1815 gebouwd door een knecht die op een van de hoeves van het Heiligen Hùske werkte. Deze knecht heeft het kapelletje lang onderhouden. Wie na hem de kapel heeft onderhouden, is niet bekend.
Pas in 1879 vroeg de toenmalige pastoor Th. Beunen [1824-1894] aan de familie Kamps het onderhoud van de kapel op zich te nemen. De familie Kamps liet het kapelletje opknappen en omstreeks 1900 werd het samen met hun huis aan de Kerkstraat gecementeerd. De familie Kamps heeft de kapel 51 jaar lang verzorgd.
In 1930 droeg de familie deze taak over aan een jongere kracht, mej. Maria Josephina [Fien] Schings, later gehuwd met Jacob Coenen. In 1945 liet zij de kapel verbouwen. De deuren werden verwijderd en er kwam een ijzeren hekwerk met in het midden de letters AM, afkorting voor Ave Maria. De kosten hiervan werden betaald uit de offergaven maar waarschijnlijk heeft ze er ook samen met haar echtgenote financieel flink aan bijgedragen. Op pinksterzondag werd met een plechtige processie het vernieuwde kapelletje in ’t veld ingezegend. Zij verzorgde het kapelletje meer dan 75 jaren. Na haar overlijden in 2009 werd de taak overgenomen door familie Salverda-van Montfort
Het Mariabeeld in de kapel
Het beeld van Maria (Moodergaods) in de kapel is heel oud. Het is gebruikelijk, dat een beeld dat kleren draagt, geen lijf heeft. Lijf en benen van dit beeld zijn doodgewone stokjes; het hoofd en armen van het Mariabeeld en het kindje Jezus zijn uit hout gesneden. Het is een zogenaamde staakmadonna. Er zijn aan het Mariabeeld diverse schenkingen gedaan. De familie Kamps schonk het beeld onder andere een zilveren kroon en scepter. Een der dochters maakte voor het Mariabeeld de kleren. Tijdens de oorlogsjaren 1943-1944 sprak het vanzelf dat het Mariabeeldje een goed en veilig onderkomen kreeg in de schuilkelder van de familie Schings en zoals mevrouw Coenen-Schings later vertelde: “’t besjèrmde wirklich: ein granaat sjloug in oos hoes, mer neemes woort gewòndj.
Het beeldje beschikt over diverse mantels. Deze mantels zijn gemaakt door de dames Dols. Later werden ze gemaakt door de verzorgster van de kapel, onder meer de mantel van lichtblauwe zijde voor de zomer. De fluwelen wintermantels die het beeld na 1 oktober draagt, zijn donkerblauw of bordeauxrood van kleur. De familie Coenen-Schings schonk het Kindje Jezus nog een nieuw kroontje en Maria een Bronkkleed.
Het kruis voor de kapel
Tot voor 1947 stond voor de kapel het kruis dat nu op de hoek Kruisstraat-Aan het Broek staat en verderop zal worden beschreven. Het kruisbeeld dat er nu staat, is een geschenk van de familie Jetten-Beckers van de Wehrerweg en gemaakt door de J. Lemmens uit Schinveld. Tijdens een grote processie in september 1947 naar de kapel en werd het nieuwe kruis door pastoor Th. Mulder ingezegend. De pastoor hield een feestpredicatie en deed aan de Maagd Maria de belofte dat ten eeuwige dage in september een processie naar de kapel zou trekken, als dank dat Broeksittard gespaard was gebleven van ernstig oorlogsgeweld. Deze bidtocht werd in 2003 voor de laatste keer gehouden.
Het kruisbeeld draagt als opschrift:
Mijn Zaligmaker, vanaf uw kruis,
Zegen Broeksittards volk, veld en huis.
In 1967 werden rondom de kapel kinderkopjes gelegd. Daardoor zijn het kruis en kapel lager komen te staan, zodat de sokkel van het kruis waarop de naam van de maker staat, nu in de grond zit.
Nieuwe Corpus
In 2006 werd de corpus van het kruis gestolen (brons). Een zoektocht naar een vervangend kruisbeeld met de juiste maten bleef lang onbeantwoord. Tot er een telefoontje kwam uit Munstergeleen. Iemand had een kruisbeeld van waarschijnlijk de juiste maten. En jawel hoor, het paste precies. Op goede vrijdag 2007 werd het kruisbeeld opnieuw ingezegend door pastoor Vergouwen.
Het kerkhofkruis
Het oude gietijzeren kerkhofkruis met hardstenen sokkel werd in 1874 geschonken door de heer H. Closset, industrieel te Luik (B) en pachter van de jacht. Het opschrift van het kruis is:
Dit kruis werd geschonken
aan deze gemeente door de
Closset, industrieel te Luik,
pachter van de pacht alhier.
1874.
Pastoor Lumens [1820-1873], die de begraafplaats in 1872 had ingewijd, was bij zijn overlijden een jaar later voor het dodenkapelletje begraven. Het door de heer Closset geschonken kruis werd op de plaats neergezet waar pastoor Lumens begraven lag. Daarvoor werd zijn grafsteen terzijde geschoven.. Pastoor Beunen zegende het kruis samen met de kerkhofmuur in. In 2010 werd grafsteen (gedenksteen) van pastoor Lumens nogmaals verplaats om de pastoorsgraven bij elkaar te leggen.
Kruis achter het lijkenhuisje
Achter het lijkenhuisje staat een oud ijzeren kruis in een hardstenen ronde voet.
Dit kruis is afkomstig van de hoek Holleweg-Rijksweg Zuid bij Ophoven. Het werd hier in mei 1958 neergezet, nadat men in Ophoven een nieuw kruis had gekregen. Het oude kruis werd op een kar geladen en naar Broeksittard vervoerd.
Alsnog bedankt Ophovenaren, het kruis is een mooie aanwinst voor Broeksittard.
Het H. Hartbeeld bij de kerk
Dit H. Hartbeeld dateert uit het jaar 1951 en is van de Maastrichtse beeldhouwer Johannes Leonardus(Jean) Weerts. De inzegening door pastoor Mulder vond plaats op 24 juni 1951 en werd onthuld door koster P. Jetten. Pater Kr. Kurriss.j. verzorgde de feestpredicatie Op de sokkel staat de tekst: “Geef mij uw hart”.
Ook zijn er links en rechts tegeltableaus: links een doornenkroon met drie kruisnagels en rechts een Grieks kruis, lans en hysopstengel met spons.
Achter het Heilig Hartbeeld is in de muur het fronton van de ingang van het gesloopte duizend jaar oude kerkje gemetseld. Op deze plaats was de toenmalige ingang. Dit fronton was aangebracht tijdens de verbouwing in 1841 onder pastoor Janssen en draagt de tekst: 1841 Houdt God altyd voor oogen.
Kruis, Aan het Broek
Naar onze bescheiden mening staat hier een van de mooiste kruisen uit de omgeving. Dit oude kruis is geheel van ijzer gesmeed en in een ronde hardstenen voet geplaatst. De staande balk is een sabel met een gevest. Het kruis staat hier sinds 1947; het is afkomstig van de kapel aan de Broeksittarderweg, toen daar het nieuw stenen kruis werd geplaatst. Op de nieuwe plek werd het kruis onderhouden door Zef Schrijen; het groen eromheen werd verzorgd door de heer Philippen en voor de diverse processies werden de versieringen aangebracht door Sjeng Mager. In 2001, na een oproep in de Hanewijzer, werd dit kruis opgeknapt en (nog steeds) verzorgd door Winand Schmeitz.
Kruis, Aan het Broek 51
In het pand van de familie Zelissen-Meulenberg is een kruis ingemetseld in een nis met glas ervoor; links en rechts van het kruis staan engeltjes en twee vaasjes met kunstbloemen.
De nis werd gemaakt in 1934, toen de slagerij en woning van de familie Zelissen-Lemmens verbouwd werd. Deze plek is een zeer oude devotieplek. Voorheen heeft hier een eeuwenoud kruisbeeld gehangen. Men heeft dat uit de nis genomen had, nadat men er op geattendeerd was, dat mogelijke diefstal niet zou uitblijven. En dat bleef ook niet uit; in 2006 werd de corpus inderdaad gestolen. Enkele jaren later werd ook nog het glas stukgeslagen.
Het heeft lang geduurd maar in september 2023 werd het devotiekruis gerenoveerd door de Broeksittardse timmerman de Bruijn.
Kruis, Aan het Broek 101
Tegen de muur van het pand op de hoek Kruisstraat / Aan het Broek hangt een eenvoudig kruisbeeld tegen de nieuwbouw. Het is daar op verzoek van vele Broeksittardenaren in 1974 opgehangen door de familie Sjeng Mager, nadat hij op 20 juni 1973 was begonnen met de sloop. In het afgebroken huis hing in een kapelletje een kruisbeeld.
Kruis aan de Dorpstraat, hoek Kruisstraat
Op de hoek Dorpstraat Kruisstraat is een kruisje in een nis geplaatst. Aan de rechterkant staat een engeltje en links een vaasje. Vroeger was de nis afgeschermd, maar met straatvoetbal is het glas gebroken. Daarbij brak ook een engeltje, dat aan de linkerkant stond. Hiervoor in de plaats is het vaasje gekomen. Toen het kruis, rond 1920, gecementeerd werd is er een nieuw kruis geplaatst. Het vorige kruis was toen zodanig verrot, dat het vervangen diende te worden. Om het rotten tegen te gaan werd glas voor het nieuwe kruis geplaatst. Maar nu anno 2017 is de nis leeg. Kan er een nieuw kruis of beeldje geplaatst worden?
Kruis, Achter de Hoven, hoek Kruisstraat
Sinds 1947 staat Achter de Hoven een kruis dat uit grijze hardsteen is vervaardigd. Het is hier geplaatst en geschonken door Sjtiena Heijnen (1880-1960) die toen eigenaresse van de weide was.
Het kruis draagt als opschrift: “Dit deed Ik voor u. Wat deed gij voor Mij”
In 1991 moest het kruis verplaats worden gezien de nieuwbouwplannen in dit gebied. Voorstellen voor een nieuwe plaats voor het kruis waren er genoeg maar uiteindelijk werd men het over eens om het kruisbeeld een 10tal meter naar rechts te verplaatsen. Dus nagenoeg om de plaats waar het al eeuwen stond.
In de volksmond “het Bertiskruis”.
Over de betekenis van die naam is al veel gezegd en geschreven. O.a. dat de naam Bertis afkomstig is van de naam Percha, een heidense Godin. Ikzelf houd het op een afkorting van Lambertus, de patroon van de schutterij.
Het kruis bij Lahrhof
Tegen de muur van het oude “bakkes”, sinds 1890 smederij, dat schuin tegenover de oude boerenhoeve Lahrhof ligt bij een splitsing van veldwegen, staat op een gemetselde sokkel een prachtig zeventiende eeuw houten kruis. Het kruis is versierd met een houten omlijsting, voor de kenner en bewonderaar juist door zijn eenvoud bijzonder mooi. Op 19 januari 1980 maakten de kranten melding van diefstal van het oude corpus.
Tot opluchting van de bewoners van “Laor” werd het corpus na een geheimzinnig telefoontje twee maanden later teruggevonden.
In 2000 begon kunstenaar Gjus Roebroek aan de vervaardiging van een exacte kopie. In 1997 werd de corpus gerestaureerd.
De originele corpus berust momenteel in het museum Het Domein en hangt de kopie aan het kruis.
Houten kruis aan de Wehrderweg.
Kort voor de dorpsgrens met Wehr staat tussen 2 bomen een mooi kruis. Een typisch voorbeeld van de kruisen die her en der in het Limburgs landschap staan. Een hardstenen kruis met een ijzeren corpus. Eenvoudig maar fijn.
Kruis bij oorlogsmonument
In 2004 werd een begin gemaakt met het reorganiseren van de begraafplaats. Daarbij werd geconstateerd dat er diverse graven waren van oorlogsslachtoffers. Deze waren her en der verspreid over de begraafplaats. Uit respect voor deze overledenen werd besloten om voor hen een aparte plek te realiseren waar alle oorlogsslachtoffers van Broeksittard herdacht konden worden. In totaal had Broeksittard 15 personen te betreuren die als gevolg van oorlogshandelingen gedood waren. In 2010 kon voor hen, onder grote belangstelling, een waardige gedenkplaats worden ingezegend bij de ingang van de begraafplaats.
Over de realisatie van dit monument zie de bijdrage onder
‘Verhalen: 2010 Oorlogsmonument”
Gedenkplaats voor de zusters van Broeksittard
Tussen 1936 en 2014 was er in Weidom een klooster voor de zusters van O.L.V. van de Apostelen. In de tuin van het klooster was een hoekje ingericht voor de graven van overleden zusters. De laatste 4 bewoonsters van het klooster verlieten in 2014 Broeksittard en werd het klooster verkocht aan particulieren. De begraafplaats in de tuin, waar inmiddels 24 zusters hun laatste rustplaats hadden gevonden, moest toen geruimd worden. Besloten werd om voor hen en de 2 zusters die al op de algemene begraafplaats lagen een nieuw gezamenlijk graf te maken en daarbij een gedenkplaats te creëren. In totaal 26 zusters vinden er hun laatste rustplaats onder een mooie grafsteen en een mooi gietijzeren kruis.
Over de realisatie hiervan zie de bijdrage onder ‘Verhalen: 2014 Monument Zuster’.
